Burzliwa historia Polski znalazła swoje odzwierciedlenie w Stoczku. Stoczek kilkakrotnie zmieniał przynależność państwową. W wyniku trzeciego rozbioru znalazł się pod panowaniem austryjackim. Wojna z Austrią w 1809 roku i utworzenie Księstwa Warszawskiego spowodowały włączenie terenów, na których leżał Stoczek, do powstałego państwa polskiego. Od 1815 roku miasto, należące do województwa lubelskiego i powiatu łukowskiego znalazło się w granicach Królestwa Polskiego, połączonego ścisłą unią personalną z Rosją.
 

Najważniejsze wydarzenia 

1830 i 1831 r. - wybuch Powstania Listopadowego, detronizacja cara-króla Mikołaja I

Wydarzenie te doprowadziły do wojny polsko-rosyjskiej a Stoczek znalazł się w centrum działań wojennych.
W dniach 5-6 lutego 1831 roku, 115 tysięczna armia rosyjska pod wodzą feldmarszałka Dybicza, od Kowna po Terespol i Uściług, przekroczyła granicę Królestwa.

10 lutego gen. Dwernicki przekroczył Wisłę pod Mniszewem i kierując się na Żelechów maszerował na spotkanie nieprzyjaciela, 11 lutego jego oddziały zajęły Łaskarzew, Garwolin, Rębków, a 12 lutego Zadybie, Żelechów i Miastków odległy od Stoczka o około 14 kilometrów. Dwernicki uzyskawszy informację, że siły rosyjskie znajdują się w Łukowie i Róży /około 10 km. od Stoczka/ zamierzał zaatakować nieprzyjaciela. Plan, choć realny, nie powiódł się. W tej sytuacji, nocą 14 lutego, gen. Dwernicki ruszył przez Filipówkę i Stoczek na Seroczyn, dokąd wcześniej przesunęli swoje siły rosjanie chcąc pierwsi wydać bitwę.

Około godz. 9 rano Dwernicki przeszedł przez Stoczek i zatrzymał się dla odpoczynku i nakarmienia koni - w dolinie Świder, niedaleko od miasta. W chwilę potem nadciągnęły w te okolice również wojska rosyjskie i rozegrała się bitwa, w której wojska nieprzyjaciela zostały szybko rozbite.

W bitwie pod Stoczkiem Rosjanie stracili 500 żołnierzy - zabitych i rannych, w tym 231 jeńców. 246 koni i 11 armat. Po stronie polskiej poległo 27 żołnierzy, 60 było rannych, w tym 5 oficerów.

Na płótnie bitwę pod Stoczkiem utrwalił m.in. malarz batalista Wojciech Kossak (1927).

 

Pomnik Bitwy pod Stoczkiem, wzniesiony w 100. rocznicę

22 stycznia 1863 r. - wybuch Powstania Styczniowego

Powstanie Styczniowe – polskie powstanie narodowe przeciwko Imperium Rosyjskiemu, ogłoszone Manifestem 22 stycznia wydanym w Warszawie przez Tymczasowy Rząd Narodowy, wybuchło 22 stycznia 1863 w Królestwie Polskim i trwało do jesieni 1864 r. Było największym i najdłużej trwającym polskim powstaniem narodowym, spotkało się z poparciem międzynarodowej opinii publicznej. Miało charakter wojny partyzanckiej, w której stoczono ok. 1200 bitew i potyczek. Przez oddziały powstania styczniowego przewinęło się około 200 000 osób, zarówno z rodzin szlacheckich, jak też w mniejszym stopniu z chłopstwa i mieszczaństwa.

Jak możemy dowiedzieć się z kart książki pt. „Stoczek Łukowski – z dziejów miasta” A. Budzyńskiego i J. Filipczuka, „Miasto Stoczek Łukowski i okoliczne wsie aktywnie włączyły się w wir walki powstańczej. Pewna grupa ludzi ze Stoczka z bronią w ręku znalazła się w szeregach powstańczych. Najaktywniejszym z nich okazał się Jan Justynowicz, tytułowany „rewolucyjny burmistrz” lub „powstańczy naczelnik Stoczka”. Pod jego dowództwem grupa mieszczan w dniu 30 stycznia 1863 roku dokonała ataku na komendę wojskową w Stoczku… W Stoczku i jego okolicy stoczono kilka bitew i potyczek z wojskami carskimi. Największa bitwa została stoczona pod Różą. Oddziałem partyzanckim dowodził Marcin Borelowski… W boju zginęło ponad 60 powstańców, reszta rozproszyła się po okolicznych lasach. Cześć z nich została wyłapana i stracona przez powieszenie w Mińsku Mazowiecki. W rejonie Stoczka stoczono potyczki:

24.03.1863 r. – Róża Stara, Jagodne, Stoczek Łukowski

23.06.1863 r. – Róża Stara, Stoczek Łukowski, Łuków

13.11.1863 r. – Kisielsk

19.11.1863 r. – Kapice

W 1869 roku Stoczek, za wsparcie powstania, utracił prawa miejskie i został włączony do gminy Prawda z siedzibą w Stoczku. Odzyskał je w 1916 roku.

W rejonie Stoczka operowało wiele mniejszych oddziałów powstańczych, często nieznanych. Toczyli potyczki lub kryli się w lasach. Powstały po nich pojedyncze mogiły w lasach i przy drogach”. Do najbardziej znanych miejsc pamięci z tego okresu należą:

- Krzyż metalowy przy drodze do Jamielnego - usytuowany na skarpie nad strumykiem na wysokości ogrodzenia Miejskiego Zakładu Gospodarki Komunalnej. Obecnie mało widoczny i zapomniany, ale wg ustnych przekazów mieszkańców Stoczka Łukowskiego, w tym miejscu postawione były szubienice, na których stracono mieszkańców Stoczka – powstańców styczniowych z 1863 r. Jana Justynowicza i Ludwika Gierata. Część powstańców została zesłana na Syberię a wśród nich Wacław Kozłowski, który po odbyciu kary powrócił do Stoczka.

http://zastawie-netau.net/

- Cmentarz powstańczy w Stoczku Łukowskim - umiejscowiony w pobliżu Zespołu Oświatowego. Cmentarz kryje wiele grobów powstańców z 1867 r. ale zachował się tylko jeden – księdza Tomasza Nowackiego, który zmarł w wieku 42 lat w 1867 r. W tym samym grobie spoczywa ksiądz prałat dr Józef Pyziołek, wieloletni proboszcz stoczkowskiej parafii. W 2013 w rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego odsłonięto tu tablicę pamiątkową upamiętniającą śmierć 10 powstańców z oddziału Walentego Lewandowskiego poległych w bitwie pod Starą Różą oraz 9 powstańców poległych w bitwie pod Kapicami.

http://zastawie-netau.net/

- Mogiły powstańców styczniowych na stoczkowskim cmentarzu: Jana Justynowicza i Ludwika Gierata oraz Franciszka Kozłowskiego (Sybiraka).

Prezentujemy także tekst wiersza z 1863 r. autorstwa Marii Konopnickiej pt. "Partyzantka", który zdaniem p. Hanny Stosio - Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Stoczka, najlepiej oddaje ducha walki powstańców styczniowych:

 

Podziały administracyjne 

Wraz z ukształtowaniem się około połowy XVI w. podziału administracyjnego Mazowsza na ziemie i powiaty, zdecydowanie większa część terenu obecnej gminy Stoczek Łukowski od strony zachodniej, wraz z miejscowością Stoczek, znalazła się w województwie mazowieckim, ziemi i powiecie czerskim. Natomiast znacznie mniejsza część terenu od strony wschodniej, z takimi miejscowościami jak Jamielnik, Jedlanka, Szyszki pierwotnie należała do Małopolski, a od 1474 roku do województwa lubelskiego. Maleńki skrawek od strony południowo - wschodniej z miejscowościami: Kamionka, Guzówka, Turzec należał do województwa sandomierskiego. Taki podział przetrwał do ostatniego rozbioru Polski w 1795 roku.
W okresie zaborów cały teren obecnej gminy Stoczek Łukowski znalazł się na terenie zaboru austriackiego w tzw. Galicji Zachodniej w okręgu Wiązowna. W 1803 r. władze austriackie w miejsce 12 okręgów utworzyły 6 cyrkułów, skutkiem tego podziału przestał istnieć okręg w Wiązownie a jego obszar został włączony do cyrkułu siedleckiego. Stoczek znalazł się w cyrkule siedleckim. Taki podział administracyjny przetrwał tylko do 1809 r. Po przyłączeniu do Księstwa 14 października 1809 r. sześciu cyrkułów z Galicji Zachodniej wraz z cyrkułem siedleckimn, na ziemiach tych wprowadzono podział na departamenty i powiaty wzorem podziału administracyjnego obowiązującego w Księstwie Warszawskim. Cały obszar obecnej gminy Stoczek Łukowski znalazł się w departamencie siedleckim, powiecie łukowskim.
Po utworzeniu Księstwa Polskiego wprowadzono nowy podział administracyjny kraju polegający na likwidacji znacznej ilości jednostek administracyjnych niższego stopnia, wprowadzając podział na województwa, które były odpowiednikami departamentów z czasu Księstwa Warszawskiego. Teren gminy Stoczek Łukowski znalazł się w województwie siedleckim, obwodzie łukowskim.
Po upadku powstania listopadowego Rosja carska stara się likwidować odrębność Królestwa wprowadzając wzorowane na swoich strukturach podziały administracyjne. Ukazem z dnia 7 marca 1837 roku, województwa przemianowane zostały na gubernie. Od 1844 do 1866 roku, obszar gminy Stoczek Łukowski znajdował się w gubernii lubelskiej, powiecie łukowskim: od 1866 do 1912 roku w gubernii siedleckiej, powiecie łukowskim: od 1912 do 1918 roku w gubernii lubelskiej, powiecie łukowskim. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, teren hminy znalazł się w województwie lubelskim, powiecie łukowskim. W okresie okupacji hitlerowskiej obszar gminy znalazł się w Generalnym Gubernatorstwie. Po odzyskaniu niepodległości w 1944 roku do 1975 roku, tereny gminy Stoczek Łukowski należały ponownie jak w okresie II Rzeczypospolitej, do województwa lubelskiego, powiatu łukowskiego. Od 1975 roku, po wprowadzeniu zmian w strukturze administracyjnej kraju i likwidacji powiatów, teren gminy wszedł do województwa siedleckiego.
Od 1 stycznia 1999 roku w wyniku reformy administracyjnej kraju, w trakcie której zmniejszono ilość województw i przywrócono podział na powiaty, gmina Stoczek Łukowski znalazła się w powiecie łukowskim, województwie lubelskim.